Kategorie "początku i końca dziejów" w serbskiej historiozofii – dominanty problemowe i metodologiczne

The concept of “the beginning and end of history” in Serbian historiosophy. Dominant problematic and methodological features In this study, the most representative and (importantly) not easily methodologically categorised historiosophical concepts of the Serbian state and nation are taken into consideration. Among these, the most elementary point of reference is that of “the beginning and end”. On the one hand the Serbian philosophy of history – dependant both on common historiosophical concepts and native ideas – demonstrates its connections with orientations of a post-Hegelian background; while on the other connections can be seen with the Providentialist historiosophy dominant in the first part of the 20th century in Serbia and, nowadays, taking into account history in Soteriologic and Eschatological terms – Christian historiosophy (more strictly: the Orthodox theology of history based on the Russian pattern), as well as eclectic historiosophy referring to the contamination of indigenous folk tradition and ethicised Orthodoxy (which in turn synthesises mythic and messianic elements). Within all perspectives and methodological practices, the very thought enabling the whole history of Serbia and the Serbs to be grasped – referring at the same time either to constant casual mechanisms concerning the national consciousness or to the variously-defined national psyche – is co-constructed and present in all ideas: the concept of “the beginning and end”. Within this concept, several events and historical figures – forming a constitutional and basic domain of meaning with its potential as loci communes – are grasped: the beginning of Nemanjić’s state, St. Sava as the “Serbian beginning and end”, and the very central event – the Battle of Kosovo – within the transcendental frame – as the beginning of the cyclically repetitive “holy history”, etc. Kategorie początku i końca dziejów w serbskiej historiozofii – dominanty problemowe i metodologiczne Artykuł omawia najbardziej reprezentatywne i – co istotne – wymykające się jed­noznacznej kategoryzacji metodologicznej ujęcia historiozofii dziejów państwa i narodu serbskiego, w których kategoria „początku i końca” stanowi elementarny i stały punkt odniesienia. Zależna od ogólnych koncepcji historiozoficznych, ale także oparta o refleksję rodzimą, serbska filozofia historii ujawnia związki z nurtami o rodowodzie postheglowskim, nade wszystko jednak z dominującą tu w I poł. XX wieku historiozofią prowidencjalistyczną i – także współcześnie – ujmującą historię w perspektywie soteriologicznej i eschatologicznej – chrześcijańską (a dokładniej – wzorowaną na rosyjskiej – prawosławną teologią historii) oraz ukształtowaną w oparciu o tradycję ludową i zetnizowane prawosławie eklektyczną historiozofią syntezującą pierwiastki mityczne i mesjanistyczne. Niezależnie od perspektyw i strategii metodologicznych historiozoficzną refleksję umożliwiającą ogarnięcie całości dziejów Serbii i Serbów, a przy tym wskazującą na stałe mechanizmy sprawcze lokalizowane w sferze świadomości, bądź też rozmaicie rozumianej psychiki narodowej, współtworzy elementarna – obecna we wszystkich koncepcjach – kategoria „początku i końca”. W jej obrębie mieszczą się konstytuujące podstawową sferę sensów i mające status loci commu­nes najważniejsze wydarzenia i postaci historyczne (początek państwa i świętej dynastii Nemanjiciów; św. Sava jako „serbski początek i koniec”; centralne wydarzenie – bitwa na Kosowym Polu – w wymiarze transcendentnym – „początek” cyklicznie powtarzającej się „historii świętej”, itd.)